Referandum propagandası konuşmalarında Sayın Cumhurbaşkanımız sık sık şu ifadeleri kullanıyor:
'Akşam yat, sabah kalk gensoru… Yok artık. 16 Nisan'da milletimiz 'Evet' derse hükümetler gensoru belasından kurtulacak. İkide bir güvenoyu yok. 5 yılda bir sandığa gelir, millet kal derse kalırsın, değiş derse değişirsin.'
***
Neyin nesi bu gensoru?
Mevcut Anayasa'nın 98. maddesine göre, TBMM'nin bilgi edinme ve denetleme yolları 'soru, meclis araştırması, genel görüşme, gensoru ve meclis soruşturması'dır.
Anayasa Değişikliği Teklifi'nin 6. maddesine yapılan değişiklikle 98. madde değiştirilerek gensoru ifadesi silinmektedir.
Gensorunun kapsamı ve izlenecek yol Anayasa'nın 99. maddesinde yer alır.
Değişikliğin 16. maddesinin E fıkrası uyarınca 99. madde yürürlükten kaldırılmaktadır.
Gensoru, bakanlar kurulunun genel politikası ya da bir bakanın kendi bakanlığında izlediği politika ve etkinlikler hakkında TBMM tarafından yapılan denetlemedir.
TBMM'nin hükümeti en etkin denetleme yoludur.
Hükümetin veya bir bakanın siyasal sorumluluğuna yol açabilir, bir bakanın veya bakanlar kurulunun düşürülmesine yol açabilir.
TBMM'de bulunan siyasi parti grupların ya da en az 20 milletvekilinin yazılı istemiyle bir bakan, birkaç bakan veya hükümetin tamamı için gensoru verilebilir.
Önerge, verilişinden sonraki üç gün içinde basılarak üyelere dağıtılır ve dağıtılmasından sonraki on beş gün içinde gündeme alınıp alınmayacağı görüşülür. Gündeme alma kararıyla birlikte görüşülme tarihi belirlenir.
Gündeme alma kararından iki gün geçmedikçe görüşülmesi yapılamaz ve görüşülme yedi günden sonraya bırakılamaz.
Açık oylama yapılır. Oylamada sadece güvensizlik oyları sayılır. Meclis üye tam sayısının salt çoğunluğu ile karar verilir. Yani en az 226 oy gerekir.
Gensoru siyasi bir sorumluluktur.
***
Sayın Cumhurbaşkanımız bir jest olarak CHP'nin 'Hayır' propagandası yapan çadırını ziyaret etmiş, ama alışkın olmadığından partinin lideri için açıkça ve kışkırtıcı bir üslupla 'yalancı' diyerek göstermek istediği siyasi nezaketi zedelemiştir.
Anayasa değişikliğini savunmuş, arada da 'Bugüne kadar 484 gensoru verildi' demiştir.
Duyduğunuz anda bu gensoruların sadece AKP hükümetleri için verildiğini sanabilirsiniz.
Gerçek öyle değil.
1920'den itibaren tüm 'Cumhuriyet tarihinde TBMM'de verilen toplam gensoru sayısı 494'tür.
TBMM'de 1920 Anayasası'na dayanarak 62, 1924 Anayasası'na dayanarak 27, 1961 Anayasası'na dayanarak 186, 1982 Anayasası'na dayanarak 219 gensoru verilmiştir.
AKP hükümetlerinin payına da 66 gensoru önergesi düşmüştür.
Gensoru önergeleri meclise gelmiş, konuşmalar yapılmış, suçlamalar ve savunmalar birbirini izlemiş, -tutanakları taramak güç ama- eminim konu dışı da birçok kelam edilmiştir.
Tabii ki, sürekli meclis çoğunluğuna sahip olan AKP'li milletvekillerinin oylarıyla reddedilmiş. Zaten AKP dışındaki milletvekillerinin sayısı yetmediğinden AKP'li milletvekilleri oylamaya katılmasa bile 226 sayısı bulunmadıkça gensorunun işleme konması mümkün değildir.
***
Eğer biraz matematik biliyorsak,
1920 Anayasası'ndan bu yana 42 ay TBMM hükümeti dönemi, 1121 ay Cumhuriyet dönemi (toplam 1163 ay) yaşandığına göre,
Yaklaşık her üç ayda bir gensoru verildiğini görürüz. (2,33 ay)
Gensorunun, 17-25 Aralık gibi sansasyonel dönemlerde yoğunlaştığını ve yapılan görüşmelerin kısa sürede reddedildiğini de unutmayalım.
Demek ki, denge denetleme sisteminin bu önemli mekanizması 'akşam yat gensoru, sabah kalk gensoru' sorumsuzluğuyla uygulanmıyormuş!
***
Ne diyordu, Cumhurbaşkanımızın ziyaret ettiği CHP çadırındaki görevli bayan:
'Biz sizin zarar görmemeniz için, cumhurbaşkanımız olarak kalmanız için 'Hayır' diyoruz!'