İLK BORÇLANMA GİRİŞİMLERİ

Osmanlı Devleti'nin dış borçlanma tarihini 1840 yılından başlatmak doğru olacaktır. 1840 yılında Osmanlılar hazine tahvili çıkartarak bunları Londra'daki bir bankaya satmışlar ve böylece ilk kez borçlanmışlardır. Padişah II. Mahmud döneminde Osmanlılar ağır bir mali bunalıma girmiş, II. Mahmud bunalıma çare olarak İngiltere'den borç istemiştir. İngilizler Akdeniz'deki donanmalarının gıda gereksiniminin Osmanlı Devletince karşılanması koşuluyla 1 milyon sterlin borç vereceklerini bildirmiştir. Ancak Osmanlı Devleti'nin bu konudaki isteksizliği borçlanmanın yapılmasını engelleyecektir. Sultan Abdülmecid dönemindeki mali bunalım ve borçlanma girişimleri 1840 tarihli bir belgede şöyle anlatılmaktadır:
'1839- 1861 arasında Abdülmecid'in zamanında mali durum tam bir kargaşaya dönüşmüştü. Ancak, bu yıllarda Osmanlıları kurtaran birkaç etken ortaya çıkmıştır. Bunların başında, İngiltere'nin anti- Rusya politikası gelir. İngiltere'nin İstanbul'daki Büyükelçisi Sir Stratford Cunning, Reşid Paşa'nın düşüncelerini çok derinden etkilemiş ve yönlendirmiştir. 1840 yılında Osmanlı Hazinesi çıkardığı tahvilleri Londra'da bir bankaya satmıştır. Osmanlılar ilk kez böyle borçlanmışlardır. Tahvil satışlarını yürütmek için 1849 yılında, bu kez İstanbul'da bir banka kurulmuş ve bankanın başına getirilen yabancı müdürler Kırım Savaşı çıkıncaya kadar, mali yapıda reform çalışmaları yapmışlardır. Üç milyon sterlin verilmesine rağmen, mali yönetim yine de düzelmez. Gerek yöneticiler, gerekse Sultan ailesi kaynaklarını çarçur ederler. Ancak, mali durumun kötüleşmesinde, borç verilmesine rağmen kötüleşmesinde, bütün suç Osmanlılara yüklenemez. Bunda uluslararası çevrelerin de payı vardır'.
Bu borçlanmadan sonra, 1851 yılında 200.000 sterlinlik bir avans alınmış, bu avans da 1854 borçlanmasıyla mahsup edilmiştir.



KIRIM SAVAŞINDAN MUHARREM KARARNAMESİNE KADAR DIŞ BORÇLAR

1854 BORÇLANMASI

Kırım Savaşı (1853- 1856) için yapılan harcamaların karşılanması için Londra'daki Palmer ve Paris'teki Goldschmid banka gruplarıyla yapılan sözleşmeyle 5 milyon sterlinlik borç alınmıştır. Borçlanılan miktar 3.300.000 Osmanlı Altın Lirası, ele geçen miktar 2.514.913 Osmanlı Altın Lirasıdır. % 6 faizli borcun ödeme süresi 33 yıldır. Borca Mısır vergisi karşılık gösterilmiştir.

1855 BORÇLANMASI

Bu borçlanma da Kırım Savaşı için yapılmıştır. Borçlanmaya İngiltere'deki Rothschild kuruluşu aracılık etmiştir. 5 milyon sterlinlik borçlanma % 4 faizlidir. Borçlanılan miktar 5.500.000 Osmanlı Altın Lirası, ele geçen miktar 5.644.375 Osmanlı Altın Lirasıdır. Borca karşılık olarak Mısır Vergisinin artakalan kısmıyla Suriye ve İzmir gümrük gelirleri gösterilmiştir.



1858 BORÇLANMASI

Kırım Savaşı'ndan sonra hazinenin çıkardığı kağıt paraların değer yitirmesi dolayısıyla ve kambiyoyu düzeltmek amacıyla yeni bir borçlanmaya gidilmiştir. Borçlanmaya İngiltere'deki Dent, Palmer ortaklıkları aracılık etmiştir. % 6 faizli 5 milyon sterlinlik borcun 33 yılda ödenmesi kabul edilmiştir. Borçlanılan miktar 5.500.000 Osmanlı Altın Lirası, ele geçen miktar 4.056.250 Osmanlı Altın Lirasıdır. Borca İstanbul Gümrük gelirleri ve Oktruva gelirleri karşılık gösterilmiştir. Borcu verecek bankalara bu gelirleri denetleme yetkisi de tanınmıştır.
1860 MİRES BORÇLANMASI

Bu yıllarda Osmanlı Devleti'nin dış borçları, dolaylı borçları ve Galata Bankerlerine olan borçları büyük miktarlara ulaşmıştır. Ödeme sıkıntısı çeken devlet yeniden borçlanma yoluna gitmiştir. Bütçe açıklarını kapatmak amacıyla İngiltere'den borç istenir, ancak İngilizlerin çok ağır koşullar öne sürmeleri üzerine Paris'teki ünlü banker Mires'e başvurmak zorunda kalınır. 400 milyon franklık bir sözleşme imzalanır. % 6 faizli borç 33 yılda ödenecektir. Ancak borçlanma başarılı sonuçlanmaz. Ortakları tarafından mahkemeye verilen Mires, hapse atılır. Planlanan bu borçlanmadan Osmanlı Devleti 1.400.586 Osmanlı Altın Lirası elde edecektir.



1862 BORÇLANMASI

Mires borçlanmasının başarılı olamaması, Suriye'de çıkan olayların başka yerlerde de karışıklıklara yol açması, Galata Bankerlerinin Avrupa'ya önemli miktarda para göndermesi, kağıt paraların yeniden sürüme çıkarılması, fiyatların yükselmesi, mali ve ekonomik durumun bozulması sonucunu doğurmuştur. Bu bakımdan piyasadaki kağıt paraların sürümden kaldırılması gerekli görülmüş ve yeni bir borçlanma yoluna gidilmiştir. Yapılan 200 milyon franklık borçlanmaya, tütün, tuz, damga resmi ve temettü vergisi karşılık gösterilmiştir. Borçlanılan miktar 8.800.000 Osmanlı Altın Lirası, ele geçen miktar 5.984.000 Osmanlı Altın Lirasıdır. % 6 faizli bu borçlanma başarılı olmuş ve piyasadaki kağıt paralar toplanarak Darphane de yakılmıştır.



1863 BORÇLANMASI

Galata Bankerlerine olan borçlar ve düşük değerli madeni paralar için yapılan bu borçlanmaya Osmanlı Bankası aracılık etmiştir. 200 milyon franklık borçlanmaya Bursa ve Edirne illerinin Harir (İpek) aşarı, İzmir, Balıkesir ve Midilli illerinin zeytin aşarı, bazı illerin tütün ve tuz aşarı ile gümrük gelirleri karşılık gösterilmiştir. Borçlanılan miktar 8.800.000 Osmanlı Altın Lirası, ele geçen miktar 6.248.000 Osmanlı Altın Lirasıdır. Borcun faizi %6, ödeme süresi 23,5 yıldır.

1865 AĞNAM BORÇLANMASI

Bütçe açığını kapatmak ve dış borçları ödemek için hükümet; Osmanlı Bankası Credit Mobilier de Paris ve Societe General de Finance ile 1865 borçlanma sözleşmesini imzalar. Borçlanılan miktar 6.600.000 Osmanlı Altın Lirası, ele geçen miktar 4.356.000 Osmanlı Altın Lirasıdır. % 6 faizli borcun ödeme süresi 21 yıldır. Ergani Bakır madeni gelirleri ve ağnam resmi gelirleri borca karşılık gösterilmiştir (Devam Edecek),