'Uygarlık' deyince, birbirinden farklı iki şey anlaşılır: Bir anlamıyla uygarlık, 'doğal hal'in, 'barbarlık'ın karşıtı olan bir durumu anlatıyor. Bu anlamda, 'uygar millet', 'uygar halk' deyince, gelişme yolunda hayli ilerlemiş, ideal ölçülere pek yaklaşmış bir topluluk anlaşılmakta. Kolayca fark edileceği gibi, bir 'değer yargısı' taşımakta uygarlığın bu anlamı.
Bir başka anlamıyla uygarlık, bir halkı başka halklardan ayıran, onun özgün yanını ortaya koyan, yaşayış biçimlerinin, kullanılan aletlerin, çalışma biçim ve yön temlerinin, inançların, düşünsel ve sanatsal faaliyetle rin, siyasal ve sosyal örgütlenme biçimlerinin bütünü.
Örneğin tanınmış bir ansiklopedi, Meydan-Lcırousse, bu anlamıyla uygarlığı, 'bir memleketin veya bir toplumun düşünce ve sanat hayatıyla maddi ve manevi varlığına has niteliklerin tümü' olarak tanımlamakta. Bu anlamda, tarihöncesi insanı ya da Afrika'da bugün de yaşayan
-örneğin Hotanto'ların, İsa'dan önce
5. yüzyılda yaşayan Atinalılar ya da 20. yüzyıl Avrupa toplulukları gibi bir uygarlıkları vardır. Uygarlık, artık bir 'değer hükmü' taşımıyor bu anlamıyla. Öyle olunca da, uygarlıklar arasında bir derecelenmeye gidilmeyecek, gidilemeyecek. Gerçekten gidilemeyecek mi?
Ancak, şu noktaya da dikkat etmeli şimdiden: Uygarlığın ortaya çıkışı, insanlığın evriminin belli bir aşamasında oluyor. 'Barbarlık'tan sonraki bir aşama olarak 'uygarlık', 'kent yaşamı, devlet, yazı, kanun, matematik' demek özetle. Bu anlamda, tarih öncesi insanı ya da Afrika'da bugün de yaşayan Hotanto'ların bir uygarlığı olmasa gerek.
İnsanlar, 'doğal' bir halde yaşarken, bir sözleşme yapıp, 'toplum yaşamı'na geçmişler. 'Uygarlığı' kabul etmişler daha doğrusu. Ama sonradan hükümlerine uymayanlar çıkmış sözleşmenin. Öyle olunca da, yeniden yürürlüğünü sağlamak gerekiyor onun. Aslında, mutlak hükümdarlıklara karşı mücadelede ortaya atılmış bir kuram bu.'
Evet toplum olarak medeniyette geldiğimiz yer, demokraside geldiğimiz nokta ortada! Demokrasinin yeterli değil ancak gerekli olan seçim kuralını bile içinden çıkmaz hale sokup, ana muhalefet partisi liderini neredeyse linç zihniyetine ulaştıranlara Server Tanilli Hocanın neredeyse 60 yıl önce kaleme aldığı 'uygarlık' tanımlamasını hatırlatmak istedim. Tabii anlamak isteyene!...