Hayatın içinde kaybolan değerler büyük patronların istediği şekilde devam ettiği için sükunet devam ediyor. Bazılarının daha insan olarak yaşadığı sitemde 1945 yılında, İkinci Dünya Savaşı'nın sona erdiği, Batı dünyası ile Sovyetler Birliği arasındaki temeli zaten çürük bağlaşmanın çatırdamaya yüz tuttuğu, Soğuk Savaş'ın kendini gösterdiği günlerde yayımlanmış olan Hayvan Çiftliği'ni, yıllar sonra yeniden okudum. George Orwell'in, Londra'da verem tedavisi gördüğü bir hastanede ölmesinden bir yıl önce, 1949'da yayımlanmış olan Bindokuzyüzseksendört'ü de... Özellikle Hayvan Çiftliği'nin, Soğuk Savaş'ın ilkel ve kaba propaganda yöntemlerine kurban edildiğini söylemek yanlış olmasa gerek. Hayvan Çiftliği, o yıllarda, dahası Avrupa'dan çok ABD'de, gençleri 'komünizm tehlikesine' karşı uyarmak amacıyla liselerin okuma izlencelerine alınmış. Hayvan Çiftliği ile birlikte Bin Dokuz Yüz Seksen Dört, 'nedamet getirmiş bir komünistin, bütün dünyayı devrimin kaçınılmaz sonuçlarına karşı uyarmak için kaleme aldığı yapıtlar' olarak, birer Soğuk Savaş silahına dönüştürülmüş. Solun bazı kesimleri, Orwell'i 'karşıdevrimci' ilan etmiş; sağın kimi kesimleri de, Hayvan Çiftliği ve Bin Dokuz Yüz Seksen Dört'ü, komünizme yöneltilmiş en güçlü yazınsal eleştiriler arasında saymışlar. Oysa, bugün okuduğumda, bir çiftlikte yaşayan hayvanların kendilerini ezen ve sömüren insanların yönetimini devirip eşitlikçi bir toplum oluşturdukları; ama zamanla, kurnaz ve iktidar düşkünü domuzların, devrimi yolundan saptırarak, insanların yönetiminden nerdeyse daha baskıcı ve acımasız bir diktatörlük kurdukları Hayvan Çiftliği'nin iki uçlu bir yergi mızrağı taşıdığını düşünüyorum. George Orwell'in, 1930'lar ve 1940'ların Sovyetler Birliği'ne yönelttiği taşlamanın özünde, yaklaşık yarım yüzyıl sonra çöküntüye uğrayacak olan sosyalist uygulamanın bağrında yatan düşkünlüklerin bulunduğu kanısındayım. Ama Orwell'in, hayvanlar tarafından yönetilen çiftliği yıkmaya çalışan 'dış dünyaya', daha somut bir deyişle öteki çiftliklerin sahibi olan insanlara yönelttiği eleştirileri de göz ardı etmemek gerekir. Açıkçası, Orwell'in, Batı'nın siyasal düzenlerini savunduğunu söylemek çok zordur. Kimi yorumcular, Hayvan Çiftliği'nin yönetimini ele geçiren domuzlarla işbirliği yapan, tecimsel ilişkiler kuran iki 'İnsan'dan, Foxwood Çiftliği'nin sahibi Bay Pilkington'ın kapitalist İngiltere'yi, Pinchfield Çiftliği'nin sahibi Bay Frederick'in de Nazi Almanyası'nı temsil ettiğini bile söylemişlerdir. Bu yorum biraz zorlama gibi görünse de, Orwell'in, tüm yapıtını, çiftliklerdeki 'İnsan düzeni'nin, yani kapitalizmin değiştirilmesi gerçeğinden yola çıkarak kurguladığı açıktır. Kitabın sonunda sunulan, insanlar ile domuzların aynı masanın çevresinde zaferlerini kutladıkları sahne, dünya yazınının en çarpıcı sahnelerinden biridir: Artık Hayvan Çiftliği'nde yılgı ve korku kol gezmektedir. Kitabın başlarında 'Bütün hayvanlar eşittir' diyen Koca Reis'in bu sözü garip bir değişikliğe uğramıştır: 'Bütün hayvanlar eşittir; ama bazı hayvanlar öbürlerinden daha eşittir.' Bir baskı biçiminin yerini, başka bir baskı biçimi almıştır. Hayvanların eski efendileri insanlar ile yeni efendileri domuzlar, Çiftlik Evi'nde, bir şölen sofrasının başında toplanmışlardır. Çiftliğin ezilen hayvanları, korka korka Çiftlik Evi'ne yaklaşır, yüzlerini cama dayayarak içeride olup biteni izlemeye koyulurlar: Tombul yanakları attığı kahkahalardan mosmor kesilen Bay Pilkington, kadehini zafere kaldırır ve espriyi patlatır: 'Siz aşağı kesimlerden hayvanlarınızla uğraşmak zorundasınız; biz de bizim aşağı sınıflarımızla uğraşmak zorundayız!' Dışarıdaki hayvanlar, tam o sırada, içeridekilerin yüzlerinde bir tuhaflık sezerler. İnsanlar ile domuzları birbirlerinden ayırt edememektedirler. İnsanlar domuzlara, domuzlar insanlara dönüşmüştür... …Yıllar önce, 1954'te Maarif Vekaleti'nin Dünya Edebiyatından Tercümeler dizisinden yayımlanmış olan Hayvan Çiftliği'nin çevirisi Halide Edib Adıvar imzası taşıyor. Ateşten Gömlek'in, Vurun Kahpeye'nin, Sinekli Bakkal'ın yazarının akıcı kalemiyle çevrilmiş. Halide Edib de, çeviriye yazdığı önsözde, kitabın son sahnesinin üzerinde duruyor ve Orwell'in yansız yaklaşımını vurguluyor: 'Orwell, bilerek bilmeyerek, herhangi bir idarenin, nizam ve kanundan ayrılınca nasıl bir afete yakalanacağını resmetmiştir. Bilhassa, çiftlik memurlarının hayvanların yem saatini unuttukları gün ihtilalin patlaması, üzerinde düşünülecek bir noktadır. İkinci bariz nokta ise, Orwell'in, bir taraftan komünist rejimin kudretli bir karikatürünü çizerken, diğer taraftan bunu, komünist olmayan rejimlerin bir propagandası haline sokmamış olmasıdır. Son sahne en kudretli parçasıdır. (...) İki tarafın başındakilerin de müşterek iptilalara, zaaflara ve rezaletlere müptela oldukları aşikardır. O kadar ki, bunları, çiftlik avlusundan gözetleyen sürü, hangisinin hangi rejimi temsil ettiğini dahi fark edemiyor. (...) İki taraf da kudretini, kendi kafa ve kuvvetinden ziyade, korumak veya kapmak istedikleri yavrulara borçludur. Fakat yavrular, kendi kuvvetlerinden haberdar değildirler...'Kendi yazgısını elinde tutamayan, kendini yönetenleri sorgulamayı aklından bile geçirmeyen araba beygiri Boxer, 'kendi kuvvetlerinden haberdar olmayan yavrular'ın en çarpıcı örneğidir. 'Daha erken kalkacağım, daha çok çalışacağım... Napoléon her zaman haklıdır!' demekten asla vazgeçmez. Ama sonunda, hastalanıp ıskartaya çıkarıldığında, at kasabını boylamaktan kurtulamaz. Kendisini ölüme taşıyan arabanın içinde, kapıya attığı umarsız çifteler, tüm hayvanların yitip giden umutlarını da yankılandırır. Özgürlüklerini savunamayanların ödedikleri bedel ağırdır. Özgürlük, değerli olduğu ölçüde kırılgandır da... Hayvan Çiftliği'nin, bazı basımları ve çevirilerinde yer verilmemiş olan altbaşlığı 'Bir Peri Masalıdır' Belki de, kimi yayıncılar, yapıtın bir çocuk kitabı olarak algılanmasından çekindikleri için, 'Bir Peri Masalı' demekten kaçınmışlardır. Oysa bu altbaşlık, bir masal duruluğunda yazılmış olan kitabın, yergi geleneğindeki yerini vurgulamaktadır biraz da. Hayvan Çiftliği, sırtını, Jonathan Swift'ten Aldous Huxley'yeu uzanan İngiliz yergi yazınının sağlam geleneğine yaslamıştır.
