Laz İbrahim'in Yargılanması

İbrahim Hoca celse sonunda elindeki kağıdı okuması için mahkemeden izin isteyerek şunları okudu;

'Adil mahkemeler bendenizin de sözlerini nazara alarak sıtkıma itimat buyuracağına eminim. Bendeniz mahkemeye sevkedilmezden evvel resmi makamlarda ifade verdiğim sırada, ne yazdılarsa ifademi okumaksızın tazyikle imzaladım. Burası Cumhuriyetin açık bir mahkemesidir. Huzurunuzda şimdi hakkımı daha serbest müdafaa etme fırsatını buluyorum. Paşam, bendeniz 24 seneden beri ordu hizmetinde imamet vazifesi yaptım. Çanakkale Harbi'nde malul olup tekaüde sevkedildim. Benim gibi birçok imamlar kalil maaşlar ve muzakaya içinde bulunurken, bendenize hükümet-i Cumhuriyemiz, maddeten her veçhile tatmin ederek uluvvicenabını göstermiştir. Bendeniz bu hükümete medyunu şükranım, her türlü nimetle perverde oldum. Bana isnat olunan cürmü katiyyen kabul etmem. Aleyhimdeki deliller kerhendir. Bittabi huzurunuzda mücrimiyetimi ispat edecek delail tecelli etmedikçe bana ceza vermeyeceğinize eminim. Bundan başka cürmümü ispata medar olacak vesika varsa okutun'

Sonuç

Menemen yargılamalarının 105 sanıklı birinci aşaması 9 gün sürmüş, 24 Ocak'ta okunan esas hakkındaki iddianame ve savunmalarla sona ermiştir. Karar 25 Ocak 1931 tarihinde açıklanır. Sonuç oldukça açık ve nettir. 105 sanıktan 37 kişiye idam, diğerlerine de çeşitli cezalar verilir. İdam mahkumları şunlardır;

'Manisa'dan Kahveci çırağı Mustafa, Manisa'dan Terzi Talat, Manisa'dan Topçu Hüseyin, Manisa'dan Tatlıcı Mutaf Hüseyin, Manisa'dan Eskici Hüseyin Ali, Manisa Keçeli Köyü'nden Himmetoğlu Süleyman, Manisa Paşa Köyü'nden Kahya Ahmetoğlu İsmail, Manisa'dan Mutaf Süleyman, Manisa'dan Manifaturacı Osman, Manisa'dan Hafız Cemal, Manisa'dan Tabur İmamı İlyas Hoca, Manisa'dan Ali Paşazade Ragıp Bey, Manisa'dan Şeyh Hafız Ahmet, Manisa'dan Giritli İbrahim oğlu İsmail, Menemen Bozalan'dan Koca Mustafa, Menemen Bozalan'dan Hacı İsmail, Menemen Bozalan'dan Hacı İsmail oğlu Hüseyin, Menemen Bozalan'dan Göriceli Abdülkerim, Menemen'den Cum'ai Balalı Ramiz, Menemen'den Çıtaklı Molla Süleyman, Menemen'den Yahya oğlu Hüseyin, Menemen'den Çingene Mehmet oğlu Ali, Menemen'den Hayim oğlu Jozef (Yasef), Menemen'den Şımbıllı Mehmet, Menemen'den Arnavut Yusufoğlu Kamil, Menemen'den Kerimoğlu İbrahim, Menemen'den Selimoğlu Boşnak Abbas, Alaşehir'den Şeyh Ahmet Muhtar, Erbilli Şeyh Esad'ın oğlu Mehmet Ali, Manisa Hastanesi imamlığından mütekait Laz İbrahim Hoca, Manisa'dan Emrullahoğlu Mehmet Emin, Manisa'dan Nalıncı Hasan (24 yıl hapis), Manisa'dan Çoban Ramazan (24 yıl hapis), Manisa'dan Giritli Küçük Hasan (24 yıl hapis), Menemen'den Harputlu Ömeroğlu Mehmet (24 yıl hapis), İzmir'den Laz Mehmet Ali Hoca (24 yıl hapis), Erbilli Şeyh Esad'a (24 yıl hapis).'

Karara bakıldığında, idamlardan en çok Nakşibendi tarikatının etkilediği görülür. Menemen olayına rastlayan günlerde, Çırak Mustafa'nın kahvesi ve Tatlıcı Hüseyin'in evinde çeşitli toplantılar yapan ve çatışmanın ilk anlarında ölen üç kişi ile birlikte harekete geçme kararı aldıkları için suçları sabit görülür. Bunlar listede adı geçen 6 kişidir. Yedinci kişi Paşaköylü İsmail'dir. Eylemcilere bir hafta boyunca Mehdi'nin emrine girip onları misafir etme ve yardımda bulunma suçundan dolayı, Bozalan Köyü'nden de dört kişi idama mahkum edilmiştir. Eylemcilerin Menemen'e girişini müteakip kendilerine rehberlik eden, mahalleleri dolaşan, alkışlayarak destekleyen, asilere ip verip çukur kazan 9 kişi de idama mahkum edilir. Garip bir tesadüf bunlar arasında Hayim oğlu Josef isimli Musevi bir vatandaş da vardır. Diğer idamlar ise tarikatın neşir ve ilanına devam ederek müritlik ve halifelik yoluyla suçun oluşmasına yardım eden kişilerdir. Bunun başında kuşkusuz Esad Efendi ile oğlu Mehmet Ali ve Manisa Halifesi Laz İbrahim Hoca gelir. İstanbul'dan aldığı emirle hareket eden Laz İbrahim faaliyetlerine, Hafız Cemal, Tabur İmamı İlyas Hoca, Laz Mehmet Ali Hoca, Ragıp Bey, Muskacı Şeyh Hafız Ahmet ve Şeyh Ahmet Muhtar vasıtasıyla eylem ortamı hazırlamak ve azmettirmekten mahkum olmuşlardır. Mahkeme kararında görüleceği üzere 37 idam hükmünden üç kişinin cezaları yaş küçüklüğü (20 yaş ve altı) nedeniyle, Ceza Kanununa göre 24 yıl hapse çevrilmiştir. Bunlar eylemci takımından Nalıncı Hasan, Küçük Hasan ve Çoban Ramazan'dır. Üç kişiye verilen idam cezası ise yaş büyüklüğü nedeniyle (65 yaş yukarısı) 24 yıl hapse dönüştürülür. Bunlar, Erbilli Şeyh Esad Efendi, İzmir'den Mehmet Ali Hoca ve Menemen'den Harputlu Mehmet'tir. Mahkemenin verdiği 37 idamdan altısı kanun hükmüne göre infaz dışında bırakılacaktır.105 kişi arasından idamlar dışında, ayrıca 6 kişiye 15 sene ağır hapis, 14 kişiye üçer sene hapis, 20 kişiye birer sene hapis cezası verilmiş, 27 kişi de beraat ettirilmiştir.

Mahkeme karar zabıtlarıyla birlikte sıkıyönetim komutanlığına sunulmuş (28 Ocak 1931), oradan da meclisin tasdiki için Ankara'ya gönderilmiştir. Başbakanlık 31 Ocak 1931 tarihli yazıyla karar dosyasını olduğu gibi meclise havale etmiştir. TBMM Adalet Komisyonu ve genel kurulda yapılan görüşmeler sonunda, Divan'ı Harp kararındaki 37 kişiden 28'inin idam hükmü onanmış, bunlardan ikisi 'adalete muvafık olacağı' görüşüyle iki sene hapse çevrilmiştir (Manisa'dan Terzi Talat ile Paşaköy'den İsmail). Bir kişi de bu arada öldüğü için (Göriceli Abdülkerim) cezası düşürülmüştür. Kısacası Divan-ı Harbin verdiği 37 idamdan 28'i onaylanmıştır. Sonuç olarak Menemen'de 28 kişi idam edilmiştir. TBMM'nin idamları onay kararı 3 Şubat 1931 tarihinde İzmir'e gönderilmiş, infazlar 4 Şubat 1931 sabahı Menemen'in üç ayrı yerinde, meydanda yapılmıştır. Bozalan Köyü'nden Hacı İsmail oğlu Hüseyin infaz sırasında kaçmış, ancak iki gün sonra Manisa'nın Akgedik Köyü'nde yakalanarak cezası infaz edilmiştir. Esad Efendi rahatsızlığı nedeniyle hastaneye kaldırılmış, 4 Mart 1931'de 'üremi' hastalığından ölmüştür. Cenaze namazı kabristanda kılınmış, belediye tarafından Kubilay'ın defnedildiği mezarlığa defnedilmiştir (Son).