Tel kadayıf toplumun hafızasına yerleşmiş, gıda kültürümüzde lezzetiyle ayrıcalıklı yere sahip olan tatlılardan biridir.
Yöreye göre farklı pişirme teknikleri ile hazırlanan çeşitleri bulunmaktadır. Tepsi tel kadayıf, dolma kadayıf (kadayıf dolması), burma kadayıf, künefe, muhallebili kadayıf, meyveli muhallebili kadayıf gibi farklı tatlarda, farklı damak lezzetine hitap eden, aynı zamanda besin içeriği, tadı, lezzeti, sağlığa faydası farklı olanları bulunmaktadır.
Tel kadayıfla yapılan tatlılar çayın, kahvenin yanında, bayram, sünnet, düğün, doğum, asker uğurlama, hacca gönderme gibi özel günlerde de oldukça çok tercih edilen tatlılar arasında yer almaktadır. Klasik tepsi tel kadayıfında; hazır alınan bu ürün, olabilirse bolca tereyağı veya erimiş margarin ve sıvı yağ karışımıyla iyice karıştırıldıktan sonra ikiye ayrılır. Bir bölümü tepsiye konup iyice sıkıştırıldıktan sonra üzerine istenirse ceviz, fıstık, Antep fıstığı gibi kuruyemişler konulur, ayrılmış olan diğer kısım bunun üzerine yerleştirilir ve fırına verilir. Kızartıldıktan sonra üzerine, soğuk şerbet dökülerek tüketilir. Tel kadayıf tatlısı, şeker ve yapıldığı un dolayısıyla yüksek karbonhidrat içeriğine sahip bir gıdadır.
Spor yapanlar, ağır işte çalışanlar, yoğun fiziksel aktivitede bulunan çocuklar için uygun bir gıdadır. Bu tatlıda kullanılan tel kadayıfın temel malzemesi un, su, nişasta olduğu için B vitaminleri (B1, B2, B3) yönünden zengindir. Tel kadayıf tatlısının besleyiciliği ve sağlığa faydası iç malzemesinden ve üzerine kaymak, meyve ve dondurma konulursa artar.
İçine konulan ceviz vb. ile A vitamini içeriği yükselirken, tel kadayıfta olmayan B5, B6, B9 gibi B vitaminleri eklenmekte ve demir, magnezyum, bakır, çinko ve fosfor içeriği artmaktadır. Tel kadayıf tatlısının genel kabule göre olmazsa olmazı olan cevizde bulunan; polifenoller, Omega3-9, E vitamini, pek çok diğer vitaminler, mineral, protein, yağ ve antioksidanlarca bu tatlının sağlığa faydası artmaktadır. Tel kadayıftaki ceviz ve yağlar ile artan E vitamini, antioksidan görevi görmektedir. İçerdiği E ve Omega 3 vitamini ile kalp- damar hastalıkları, kolestrol ve şekerin artması engellenebilmektedir. Sadece bu ikisi ile değil, cevizde bulunan L-arginin de kan damarlarının iç tarafının pürüzsüz ve düzgün olmasını sağlayarak kalp-damar sisteminin rahatlamasına katkıda bulunmaktadır.
Beyne benzeyen ceviz, kavrama ve anlama yeteneğini geliştirmeye, magnezyum ile safra taşı oluşumunu engellemeye yardımcı olmaktadır. Tel kadayıfın ceviz ile, antioksidan maddelerle, savunmada önemli olan birtakım enzimlerin zorunlu kofaktörü olarak görev yapan manganez ve bakır içeriği artmaktadır. Bu tatlıda yoğun olarak bulunan şeker ve cevizde bulunan melatonin ile vücutta serotonin salgılatılarak uyuma problemleri azaltmakta ve ruh hali düzeltebilmektedir. Tel kadayıfın klasiği daha çok tercih görse de, bazı yörelere ait yani coğrafi işaretli ve çok sevilerek tüketilen künefe ve kadayıf dolması tatlısı da bulunmaktadır.
Kadayıf dolması; yaş kadayıfın ortasına ceviz konularak yumurta veya çubuk şekli verildikten sonra, yumurtaya bulanıp, derin ve kızgın yağda kızartılıp, soğuk şerbete atılmakla elde edilen tatlıdır. Klasik tel kadayıfı tatlısına göre protein içeriği, B, D, K vitamini, demir ve fosfor oranı daha fazladır. Yumurtadan gelen kolin, çocuklarda beyin/zihin gelişimine fayda sağlamakta, ileri yaşlarda görülebilen bağlı hafıza kaybını azaltabilmektedir. Tel kadayıfla yapılan künefe, kendine özgü tada ve lezzete sahip olan bir tatlıdır. Bu kadayıf tatlısında iç olarak peynir kullanılmakta ve ocak üzerinde çevirerek pişirilmektedir. Peynir ve üzerine konulan kaymak nedeniyle bu tatlının protein ve B12 içeriği yüksektir.
Son yıllarda klasik tel kadayıf tatlısı muhallebili veya meyveli olarak da yapılmaktadır. Bu tel kadayıfı tatlısı daha çok hayvansal protein ile kalsiyum ve fosfor, minerallerini ve B12 vitamini içermekte ve bu yüzden sağlığa faydası daha da artmaktadır. Muhallebisine nişasta haricinde yulaf ezmesi konulması ile bu tatlıyı daha sağlıklı hale getirmek mümkün olacaktır. Yulaf, diyet lifince eksik olan bu tatlının eksikliğini tamamlamakta, tansiyon ve şekeri düzenlemeye, bağırsak sağlığını korumaya yardımcı olmaktadır. Bu tatlının hangi çeşidi olursa olsun ara öğünlerde bir porsiyonu geçmeyecek şekilde muhallebili, tuzsuz peynirli, kaymaklı, meyveli olarak tüketmek, daha fonksiyonel tatlı haline getirebilmektedir.
Sabah erken tüketilirse, insülin seviyesini yükseltip, pankreasın sabah yeni çalışmaya başlamışken aşırı yüklenmesine neden olmaktadır. Yemek yedikten sonra tüketilecekse, en az iki saat beklemek ve sonra tüketmek sağlıklı beslenme bakımından önemlidir. Bütün tatlılarda olduğu gibi bu tatlının da ölçüsünü ve nelerle yiyeceğimizi bilmek, sağlık için çok ciddiye alınması gereken bir alışkanlık haline gelmelidir.
